Διατροφή και ψυχική υγεία: ποια είναι η σχέση μεταξύ τους;

Συντάκτης: Ιωάννα Παπαδοπούλου

Όπως έχουμε δει σε προηγούμενα άρθρα του blog μας, η διατροφή μας επηρεάζει πολλές πτυχές της υγείας μας, όπως το σωματικό βάρος, τον κίνδυνο εμφάνισης ασθενειών (π.χ. καρδιαγγειακά, διαβήτης τύπου 2) αλλά και την αθλητική απόδοση. Πέρα, όμως, από την υγεία του σώματος, τα τελευταία χρόνια η επιστημονική κοινότητα έχει ασχοληθεί αρκετά και με τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της διατροφής και της ψυχικής υγείας.

Στο άρθρο που ακολουθεί, λοιπόν, θα δούμε:
☑πρόσφατα στοιχεία για την ψυχική υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο
☑τι δείχνουν οι μελέτες σχετικά με τη διατροφή και την πρόληψη καταστάσεων ψυχικής υγείας;
☑αν η διατροφή μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων
☑τι ρόλο μπορούν να παίξουν τα συμπληρώματα διατροφής στην ψυχική υγεία;

Ένα παγκόσμιο θέμα που μας αφορά όλους
Ήταν το 1992 όταν η 10η Οκτωβρίου εδραιώθηκε για πρώτη φορά ως Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας. Φέτος, λοιπόν, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, στο πλαίσιο της καμπάνιας για την ευαισθητοποίηση του κοινού, δημοσιοποίησε τα παρακάτω πολύ ενδιαφέροντα-αλλά και ανησυχητικά ταυτόχρονα- facts:

✓Σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή και οποιοσδήποτε, οπουδήποτε, μπορεί να επηρεαστεί.
✓Η κατάθλιψη είναι μία από τις κύριες αιτίες αναπηρίας παγκοσμίως- εκτιμάται ότι το 5% των ενηλίκων πάσχει από κατάθλιψη.
✓Σε παγκόσμιο επίπεδο, ένας στους επτά νέους ηλικίας 10-19 ετών βιώνει κάποια ψυχική διαταραχή. Οι μισές από αυτές τις διαταραχές ξεκινούν από την ηλικία των 14 ετών, αλλά οι περισσότερες δεν εντοπίζονται και δεν αντιμετωπίζονται.
✓Τα άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως για παράδειγμα η σχιζοφρένεια, τείνουν να πεθαίνουν 10-20 χρόνια νωρίτερα συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό.
✓Η πανδημία του COVID-19 είχε σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των ανθρώπων.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι ερευνητές δε σταματούν να αναζητούν νέους τρόπους για να μειώσουν τον αντίκτυπο των καταστάσεων ψυχικής υγείας, αντί να βασίζονται στις ήδη υπάρχουσες θεραπείες και τα διαθέσιμα φάρμακα.

Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια αναδυόμενο τομέα έρευνας αποτελεί η διατροφική ψυχιατρική, που εστιάζει στον ρόλο της διατροφής στην ανάπτυξη και την αντιμετώπιση προβλημάτων ψυχικής υγείας.

Πρόληψη με τη βοήθεια της διατροφής

Το πρώτο από τα 2 βασικά ερωτήματα που προσπαθούν να απαντήσουν οι ερευνητές της διατροφικής ψυχιατρικής είναι αν η διατροφή μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη των ψυχικών προβλημάτων. Αρκετές μελέτες παρατήρησης έχουν δείξει μια σχέση μεταξύ της συνολικής ποιότητας της διατροφής και του κινδύνου εμφάνισης κατάθλιψης:

✓Σύμφωνα με μια ανασκόπηση¹ 21 μελετών με συμμετέχοντες από 10 χώρες, ένα υγιεινό διατροφικό πρότυπο — που χαρακτηρίζεται από υψηλή πρόσληψη φρούτων, λαχανικών, δημητριακών ολικής αλέσεως, ελαιολάδου, ψαριών, γαλακτοκομικών χαμηλών λιπαρών και αντιοξειδωτικών, καθώς και χαμηλή πρόσληψη ζωικών τροφίμων — συσχετίστηκε με μειωμένο κίνδυνο κατάθλιψης. Από την αντίθετη πλευρά, μια δίαιτα δυτικού τύπου —που χαρακτηρίζεται από αυξημένη κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος, επεξεργασμένων δημητριακών, γλυκών, γαλακτοκομικών προϊόντων υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, βουτύρου και πατάτας, καθώς και χαμηλή πρόσληψη φρούτων και λαχανικών— συνδέθηκε με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης.
✓Σε μια λίγο παλαιότερη ανασκόπηση² μιας ομάδας ερευνητών από τη χώρα μας, παρουσιάστηκαν παρόμοια αποτελέσματα, με την υψηλή συμμόρφωση με τη Μεσογειακή διατροφή να σχετίζεται με 32% μειωμένο κίνδυνο κατάθλιψης.
✓Όσο για τους εφήβους, μια πρόσφατη ανασκόπηση³ του 2019 που συμπεριέλαβε 56 μελέτες βρήκε μια συσχέτιση ανάμεσα στην αυξημένη κατανάλωση υγιεινών τροφίμων (φρούτα-λαχανικά, ψάρι, ελαιόλαδο, ξηροί καρποί, όσπρια κ.ά.) και τον μειωμένο κίνδυνο κατάθλιψης.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη πως οι μελέτες παρατήρησης μπορούν να δείξουν συσχέτιση, δεν μπορούν, όμως, να αποδείξουν τη σχέση αιτίου-αποτελέσματος. Επιπλέον, στις μελέτες διατροφικής έρευνας, ακόμα και όταν έχουμε τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές, υπάρχουν αρκετοί περιορισμοί, όπως για παράδειγμα οι δυσκολίες στον ακριβή υπολογισμό της πρόσληψης των τροφίμων.

Είναι η διατροφή ένα “όπλο” στη μάχη για την αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών;
Αυτό το ερώτημα μάλλον θα μας πάρει κάποια χρόνια ακόμα να το απαντήσουμε με σιγουριά, καθώς η σχετική έρευνα είναι ακόμα περιορισμένη.

✓Η μελέτη SMILES⁴ ήταν μια από τις πρώτες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές που εξέτασαν τον ρόλο της διατροφής στη θεραπεία της κατάθλιψης. Σε διάστημα 12 εβδομάδων, 67 άτομα με μέτρια ή σοβαρή κατάθλιψη έλαβαν είτε διατροφική συμβουλευτική είτε κοινωνική υποστήριξη σε συνδυασμό με τη θεραπεία τους. Η διατροφική παρέμβαση ήταν κοντά στο Μεσογειακό πρότυπο, καθώς έδινε έμφαση στα λαχανικά, τα φρούτα, τα δημητριακά ολικής αλέσεως, τα λιπαρά ψάρια, το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, τα όσπρια και τους ωμούς ξηρούς καρπούς. Επίσης επέτρεπε μέτριες ποσότητες κόκκινου κρέατος και γαλακτοκομικών. Στο τέλος της μελέτης, όσοι συμμετείχαν στην ομάδα της διατροφικής παρέμβασης παρουσίασαν σημαντικά μεγαλύτερη βελτίωση στα συμπτώματα της κατάθλιψης (ακόμη και όταν οι επιστήμονες έλαβαν υπόψη συγχυτικούς παράγοντες, όπως το κάπνισμα, η σωματική δραστηριότητα και ο δείκτης μάζας σωματος (ΒΜΙ). Αν και αυτά τα αποτελέσματα φαίνονται πολλά υποσχόμενα, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η μελέτη SMILES ήταν μια βραχυπρόθεσμη μελέτη με μικρό δείγμα.
✓Πριν 2 χρόνια δημοσιεύτηκαν τα αποτελέσματα μιας μετα-ανάλυσης⁵ που συμπεριέλαβε 16 τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες. Φάνηκε, λοιπόν, πως οι διατροφικές παρεμβάσεις μείωσαν σημαντικά τα συμπτώματα της κατάθλιψης, αλλά όχι εκείνα του άγχους.
✓Υπάρχουν, ωστόσο, και μελέτες στις οποίες η διατροφική παρέμβαση δε φάνηκε να βελτιώνει σημαντικά την ψυχική κατάσταση των ασθενών.

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πως για να βγάλουμε αξιόπιστα συμπεράσματα χρειαζόμαστε τη διεξαγωγή περισσότερων σχετικών μελετών. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει ανάγκη για μεγαλύτερες και πιο μακροχρόνιες μελέτες στις οποίες να υπάρχει ένας πιο ξεκάθαρος/τυποποιημένος ορισμός της υγιεινής διατροφής.

Μήπως τα συμπληρώματα είναι η λύση;
Άλλο ένα θέμα που έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον των επιστημόνων είναι οι πιθανές επιπτώσεις που μπορεί να έχουν στην ψυχική υγεία μεμονωμένα θρεπτικά συστατικά με τη μορφή συμπληρωμάτων διατροφής.

✓Σύμφωνα με τα ευρήματα παλαιότερων μελετών, τα χαμηλά επίπεδα ορισμένων μικροθρεπτικών συστατικών -όπως οι βιταμίνες Β6, Β12, D, το φυλλικό οξύ, ο σίδηρος, το μαγνήσιο και ο ψευδάργυρος- συνδέονται με επιδείνωση της διάθεσης, συναισθήματα άγχους και αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης. Αυτό που, όμως, δεν είναι ξεκάθαρο είναι το αν η κατανάλωση extra ποσοτήτων από αυτά τα συστατικά με τη μορφή συμπληρωμάτων μπορεί να έχει περαιτέρω οφέλη για την ψυχική υγεία. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, στην περίπτωση που ένα άτομο έχει έλλειψη βιταμίνης Β12, η λήψη ενός συμπληρώματος της βιταμίνης μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση των συμπτωμάτων. Αν, ωστόσο, το άτομο ήδη καλύπτει τις ανάγκες του σε βιταμίνη Β12 μέσω της διατροφής του, δεν είναι ξεκάθαρο το αν το συμπλήρωμα θα βοηθήσει αποτελεσματικά.
✓Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για τα ω-3 λιπαρά οξέα. Μπορεί αρχικά να έγιναν διάσημα για τον προστατευτικό ρόλο τους για την καρδιά, τα οφέλη τους, ωστόσο, δε σταματούν εκεί. Τα ω-3 παίζουν ρόλο-κλειδί στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και έχει φανεί πως μειώνουν τα επίπεδα φλεγμονής. Με αφορμή αυτό, οι επιστήμονες θέλησαν να διερευνήσουν τις πιθανές επιπτώσεις των ω-3 στην ψυχική υγεία.

Αν και η έρευνα συνεχίζεται, υπάρχουν πρόσφατες ανασκοπήσεις^6,7 τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών που δείχνουν πως τα συμπληρώματα ωμέγα-3 είναι αποτελεσματικά στη θεραπεία του άγχους και της κατάθλιψης σε ενήλικες.

Όπως, όμως, αναφέραμε και πριν για τις βιταμίνες, έτσι και για τα ω-3 δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο αν η λήψη συμπληρώματος μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ή αν τα αποτελέσματα περιορίζονται σε όσους έχουν χαμηλή πρόσληψη ω-3 από τη διατροφή τους.

Συνολικά, όσον αφορά τη λήψη συμπληρωμάτων και την ψυχική υγεία, υπάρχουν πολλά που δε γνωρίζουμε ακόμα, όπως για παράδειγμα οι βέλτιστες δοσολογίες για διαφορετικές ομάδες πληθυσμού ή/και διαφορετικές ηλικιακές ομάδες αλλά και το αν η μακροχρόνια λήψη είναι ασφαλής και αποτελεσματική.

Κλείνοντας, λοιπόν, βλέπουμε πως η ψυχική υγεία είναι ένα θέμα με το οποίο αξίζει και χρειάζεται όλοι μας να ασχοληθούμε περισσότερο. Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα, η ισορροπημένη διατροφή φαίνεται να έχει έναν ευεργετικό ρόλο. Ελπίζουμε, λοιπόν, πως μέσα στα επόμενα χρόνια θα γνωρίζουμε ακόμα περισσότερα έτσι ώστε να μπορέσουμε, μέσα από τις καθημερινές μας διατροφικές συνήθειες, να προστατεύουμε όχι μόνο το σώμα αλλά και την ψυχή μας.

Αναδημοσίευση από: interamerican.gr

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Li et al. Dietary patterns and depression risk: A meta-analysis. Psychiatry Res. 2017 Jul;253:373-382. doi: 10.1016/j.psychres.2017.04.020
2.Psaltopoulou et al. Mediterranean diet, stroke, cognitive impairment, and depression: A meta-analysis. Ann Neurol 2013 Oct;74(4):580-91. doi: 10.1002/ana.23944. Epub 2013 Sep 16.
3.Khanna et al. Nutritional Aspects of Depression in Adolescents – A Systematic Review. Int J Prev Med. 2019; 10: 42.
4.Jacka et al. A randomised controlled trial of dietary improvement for adults with major depression (the ‘SMILES’ trial). BMC Med. 2017; 15: 23.Published online 2017 Jan 30. doi: 10.1186/s12916-017-0791-y
5.Firth et al. The Effects of Dietary Improvement on Symptoms of Depression and Anxiety: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Psychosom Med. 2019 Apr; 81(3): 265–280. Psychosom Med. 2019 Apr; 81(3): 265–280.
6.Su et al. Association of Use of Omega-3 Polyunsaturated Fatty Acids With Changes in Severity of Anxiety Symptoms A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Netw Open. 2018 Sep; 1(5): e182327.
7.Liao et al. Efficacy of omega-3 PUFAs in depression: A meta-analysis. Transl Psychiatry. 2019; 9: 190.